Thema gericht

Het verhaal van de verdronken dorpen is uniek in Nederland. Het land van het Oldambt liep oorspronkelijk door tot de oevers van de Eems, ten zuiden van Emden. De bewoning van het gebied concentreerde zich ook op de oeverwallen langs die rivier. Als gevolg van het afgraven van veengronden en instroom van water vanuit de Westerwoldse Aa ontstond een badkuip die langzaam volliep. Slecht onderhoud van dijken maakte het gebied extra kwetsbaar en in 1509 zette de Cosmas en Damianusvloed het gebied vanaf Emden tot aan Vriescheloo onder water. 

Volgens de overlevering werden 33 dorpen in de toenmalige streken Oldambt en Reiderland overspoeld, maar Otto Knottnerus noemt op zijn website 46 dorpen waarvan de naam in historische bronnen vermeld staan. We willen plekken waar dorpen hebben gelegen, op het vaste land maar ook in de kwelders en slikken, markeren met een eenduidig kunstwerk. Daarnaast zal een aantal markante dorpen worden uitgelicht via informatiepunten. Daarbij willen we Informatieborden (met een QR-code) en wellicht een uitkijkplaats waar met de toepassing van A(ugmented) R(eality) het verdwenen landschap kan worden getoond.

Binnen het thema ‘diepere laag’ willen we bestaande landschapselementen, die iets vertellen over de geschiedenis van het gebied, nader uitlichten. 

⁙ Ulsda en Hamdijk kolken. Het was een eiland in de oostelijke boezem, vlak voor de monding van de Rensel en de Pekel Aa, die bij het tegenwoordige Winschoterzijl lag. In 2021 heeft Steenfabriek Strating een vergunning gekregen om langs de noordoever van het voormalige eiland klei af te tichelen voor de productie van bakstenen. De vergunning loopt tot 2035 en daarna ligt het maaiveld langs die noordrand dus 2 meter lager dan nu. 

Het geeft voldoende tijd om de mogelijkheden, om het beeld van het eiland terug te brengen in het landschap, te verkennen. 

⁙ Tjamme De Tjamme of het Tjam was een middeleeuws veenriviertje op de grens van de landschappen Oldambt en Reiderland, grotendeels samenvallend met de grens tussen de bisdommen Münster en Osnabrück. Het watertje is later rechtgetrokken en verlengd, mogelijk zelfs grotendeels nieuw gegraven. Met de vorming van de nieuwe gemeente Oldambt is de Tjamme als grens verdwenen. Door het fiets/wandelpad vanuit Beerta, door het natuurgebied de Tjamme naar Finsterwolde op te waarderen, kunnen langs de route informatiepanelen worden aangebracht. Daarop kan met tekst en nieuwe media worden uitgelegd hoe belangrijk dit - nu zo onooglijk lijkende beekje – in het verleden was. 

 ⁙ Westerwoldse Aa De oostgrens van het gebied wordt gevormd door de rivier de Westerwoldse Aa. Recent archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat de rivier oorspronkelijk is ontstaan als een aftakking van de Eems. Pas later in de tijd zijn er verbindingen ontstaan met de beken Mussel Aa en Ruiten Aa die bij Wessinghuizen samen komen en is de verbinding met de Eems helemaal dichtgeslibd. De samengevoegde stroom loopt verder in de richting van de Dollard. Ten noorden van Bad Nieuweschans vormt de oostelijke oever van de Westerwoldse Aa de rijksgrens tussen Nederland en Duitsland. Over de westelijke dijk langs de rivier, tussen Bad Nieuweschans en Nieuwe Statenzijl ligt een fietspad, dat in 2019 volledig is verbeterd. Het pad leent zich ook uitstekend voor een wandelroute met informatiepunten zoals ze ook bij andere locaties beschreven staan. De route zou dan kunnen beginnen bij een binnen dit project te realiseren markering van Bad Nieuweschans als meest oostelijkste plek van Nederland. 

In de toeristische informatie die is ontwikkeld voor het Oldambt wordt veel gesproken over de zegeningen van de Graanrepubliek. Voor de arbeiders was die tijd echter helemaal niet zo romantisch en comfortabel. Voor hen was het een hard en Spartaans bestaan. Ze waren echter een essentiële factor in het wordingsproces dat het Oldambt heeft gevormd. Waar de herenboeren zich wentelden in groeiende rijkdom en weelde, moesten zij het onderspit delven en wonen in krakkemikkige hutjes. Het is een kant van het Oldambt die in de geschiedschrijving ook nodig de aandacht moet krijgen, die het verdient. Opdat hun bloed, zweet en tranen niet vergeten worden. 

⁙ Inpolderingen Nadat de Dollard in 1509 zijn grootste omvang had bereikt, duurde het nog zeker 20 jaar voordat een begin werd gemaakt met de indijking. Van twee kanten, vanuit Bunde en vanaf de Punt van Reide, werd naar elkaar toegewerkt en rond 1545 was de eerste dijk gesloten. Ongeveer iedere 40 jaar werd een volgende kwelder ingepolderd. Voor het zware werk van het aanleggen van de dijken en afwateringskanalen werden zogenaamde polderjongens ingehuurd. Onder polderjongens, soms ook wel poldermannen, polderwerkers of dijkwerkers genoemd, verstaat men de arbeiders die werkten bij het bedijken en inrichten van polders, droogmakerijen en andere grondwerken. Als de polder geschikt voor de landbouw was gemaakt werd het in gebruik genomen. Door de toepassing van het recht van opstrek, kwam het nieuwe land vaak toe aan de eigenaren van het binnendijkse land. Daardoor ontstonden steeds grotere verschillen tussen de rijke herenboeren en de arme arbeiders. De polderjongens gingen lang niet altijd weg. Regelmatig kwam het voor dat de polderjongens, nadat de polder in gereedheid was gebracht, niet wilden vertrekken. Het kwam zelfs voor dat ze werden verjaagd door de keten in brand te steken. Soms bleven ze echter wonen in het kamp en werden landarbeider bij de boeren. Aldus ontstonden buurtschappen en soms zelfs dijkdorpen. Hongerige Wolf en het Ambonezenbosje waren oorspronkelijk kampen voor de polderjongens. 

 ⁙ Nieuw wandelpad: Herstel van de oude Schanskerdijk of – in overleg met perceeleigenaren - op zoek naar een alternatief vergelijkbaar traject met aanleg van een fiets/wandelpad tussen Drieborg en Oudezijl (door de landerijen). 

⁙ Te realiseren ommetjes over de nog bestaande Egyptische dijk en de resten van de Schanskerdijk lenen zich uitstekend voor het vertellen van dit verhaal en uitleg te geven over wakerdijk, slaperdijken en dromerdijken.

 ⁙ Het verhaal van Polderjongens en Gypten bij Hongerige Wolf en het Ambonezenbosje.

 ⁙ Haven Ganzedijk Herstel vissershaventje van Ganzedijk en doortrekken vaarroute van het Oldambtmeer naar Hongerige Wolf, dat  een knooppunt gaat vormen in de peddel en pedaal route naar Bad Nieuweschans, Beerta en Blauwestad. Bij de locatie van de oude haven van Ganzedijk kan het verhaal verteld worden over de visserij op de Dollard.

Dit projectonderdeel richt zich vooral op de moderne toerist die op zoek is naar activiteit en beleving. Hierbij moet gedacht worden aan: 

⁙ Peddel en pedaal Watertoerisme: verbetering van de huidige mogelijkheden om vanaf Groningen (stad) of via de Dollard door de sluis bij Nieuwe Statenzijl (via Westerwoldse Aa) en naar het zuidelijk gelegen Westerwolde. Ook de aanleg van een zogenaamde Peddel- en Pedaalopstapplaats in het Duitse Wymeerer Sieltief, ter hoogte van Camping Holland Poort in Bad Nieuweschans, om van daar af te kunnen kanoën naar de Dollard en vervolgens bij Nieuwe Statenzijl via het Boezemkanaal en het Hoofdkanaal, naar Hongerige Wolf, Ganzedijk en Beerta te kunnen peddelen. 

⁙ Drieborg naar Ganzedijk/Hongerige Wolf Het aanbieden van routes voor skeelertochten, trailrunning en dergelijke door de weidse polders en braggeltochten over de kwelders. Startpunt bij de sporthal in Drieborg, rustpunt bij het buurthuis in Ganzedijk en na afloop opfrissen in de sporthal en even bijkomen in het dorpshuis van Drieborg. 

⁙ Nieuwe Statenzijl Het plaatsen van enkele trekkershutten buitendijks bij Nieuwe Statenzijl.

⁙ Vaarroute Blauwestad-Dollard Dit is ook bij het vorige thema al ter sprake gekomen. In dit projectonderdeel leggen we ook een verbinding met een ander project dat bij TOUKOMST is ingediend, namelijk het Masterplan Vaarrecreatie van het Watersportverbond, dat op zijn beurt weer een plekje heeft gekregen in het TOUKOMST-project ‘Masterplan vaarwater & Diepen en maren’. Daarin wordt het in ere herstellen van het voormalige Beertster Zijldiep genoemd. Dit water is nog vrijwel geheel aanwezig en loopt vanaf het Oldambtmeer via Beerta naar Nieuwe Statenzijl (Westerwoldse Aa) genoemd als een van de projecten. Ook in de dorpsvisies van Beerta en Ganzedijk/Hongerige Wolf wordt de wens om dit project uit te voeren genoemd. Het is een ambitieus project waarvoor de langere termijn moet worden gekozen, maar we willen het wel graag als stip aan de horizon op de agenda zetten. Aanvullende onderdelen van dit project zijn dan het in ere herstellen van het oude sluisje bij de fam. Kuipers 

⁙ Ommetjes Uit de voorstellen vanuit de vijf dorpen komt een groot aantal ommetjes naar voren. Als we ze allemaal op een rijtje zetten komen we tot de volgende lijst: 

- Dorpsommetje Beerta: het realiseren van een veilig dorpsommetje voor inwoners en vooral de cliënten bewoners van zorgcentrum de Tjamme van en naar jachthaven en speeltuin. Daarnaast wensen voor een ommetje in het buitengebied, natuurgebied de Tjamme, tussen Beerta en Finsterwolde. 

- Dorpsommetje Drieborg: Deze wandelroute wordt een uitbreiding op het al bestaande ommetje over het Geert Penningpad. 

- Dorpsommetje Ganzedijk: Door het dorp Ganzedijk (start buurthuis), langs het haventje, door de vlindertuin en een deel door de polder. Onderzoek naar mogelijkheden voor een wandeling in de polders nabij de voormalige fortificatie (Buitentjamme) en Egyptische dijk.

 - Drieborg/Kostverloren: fiets/wandelpad via de Egyptische dijk naar Hongerige Wolf/Ganzedijk. Meenemen van Ambonezenbosje en te realiseren uitkijkplaats. Langs de Oude Beersterzijl (nieuw fietspad?) en de Egyptische dijk richting Kostverloren/Drieborg/Nieuwe Statenzijl langs de Dollarddijk op enig punt op de dijk het creëren van een uitkijkplaats voorzien van AR (Augmented Reality) techniek waardoor het mogelijk wordt om de verdronken dorpen in de Dollard te laten herleven. 

- Dorpsommetje Nieuw Beerta: Er is al een langeafstandswandeling (Kostverloren-Nieuw Beerta-Bad Nieuweschans) Het wandelpad rond het dorp wordt nu door de dorpsvereniging zo goed mogelijk bijgehouden maar de paden moeten van een laag woudzand worden voorzien om maaien (en wandelen) te verbeteren. Tevens het aansluiten van het huidige dorpsommetje op de uitkijktoren aan de Hamer en Sikkellaan en het ommetje over de Schanskerdijk. Ook wordt gezocht naar samenwerking met de proefboerderij om het belang van biodiversiteit te promoten 

- Bad Nieuweschans: Fiets/wandelpad over het middeleeuwse kerkpad van den Ham naar de plek waar ooit de kerk van Houwingaham stond. Dit fietspad sluit dan aan op het fiets/wandelommetje van Bad Nieuweschans door het bos op Houwingaham, waar je de waterval passeert. Grensoverschrijdend ommetje: richting Bunde/Duitsland 

⁙ Nieuwe fiets- en wandelroutes Naast de relatief korte ommetjes wordt ook gezocht naar langere routes. 

- Nieuwe fietsroutes, zoals een fietsroute via Kostverloren naar Ganzedijk en Hongerige Wolf en een fietsroute naar Beerta en Finsterwolde anders dan het huidige fietspad langs de Hoofdweg (Nieuw Beerta) 

- Variaties op bestaande wandel- en fietsroute: daarbij blijven de bestaande lange afstandsroutes de basis, maar er kunnen daarnaast ook andere wandelingen ontstaan, die korter zijn en met een duidelijk begin- en eindpunt. 

- 5 Dorpen fiets: Op de stations in Bad Nieuweschans en Winschoten organiseren van vaste punten waar fietsen gehuurd kunnen worden, met een route door het 5 Dorpen gebied. De afhaal- en inleverpunten kunnen worden gekoppeld met een toeristisch informatie punt en de Wunderline GO app. Met de app Wunderline GO kun je de wonderen langs de Wunderline ontdekken, zowel aan de Nederlandse als aan de Duitse kant van de grens. Dit kan een karakteristiek thema, een (historische) gebeurtenis, een bekend persoon of een bijzondere plek zijn.